Γιατί ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση συνέβη τὸ 1821 καὶ ὄχι νωρίτερα; Μερικὲς σκέψεις γιὰ τὴν ἔναρξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης

Ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Τριμυθοῦντος

Ἰδάλιο - Κύπρος 2021

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ

ΕΠΙ Τῌ ΕΥΚΑΙΡΙᾼ ΤΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ 200 ΕΤΩΝ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ

(1821-2021)

Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ

ΕΠΙ Τῌ ΕΥΚΑΙΡΙᾼ ΤΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ 200 ΕΤΩΝ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ

(1821-2021)

Ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Τριμυθοῦντος

Ἰδάλιο - Κύπρος 2021

Ἐπιμέλεια:

Ἀνδρέας Ζαχαρίου – Ματθαῖος Ματθαίου

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Ἀφιερωματικὸς Τόμος

ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ τῆς συμπλήρωσης 200 ἐτῶν ἀπὸ τὴν ἔναρξη

τοῦ Ἀγώνα τοῦ Ἔθνους κατὰ τῶν Τούρκων

(1821-2021)

ISBN: 978-9925-7822-0-8

Copyright

Ἱερὰ Μητρόπολις Τριμυθοῦντος

Τ.Θ. 11001, 2550 Ἰδάλιον

Τηλ.: +357-22527000, Fax: +357-22526363

E-mail: info@imtrimythountos.org.cy

Ἱστοσελίδα: www.imtrimythountos.org.cy

Γενικὴ ἐπιμέλεια - Ἐποπτεία Τόμου

Α. Ζαχαριου

Ἐπίκουρος Καθηγητὴς Θεολογικῆς Σχολῆς

Πανεπιστημίου Sulkhan-Saba Orbeliani, Τιφλίδα

Διόρθωση δοκιμίων - Ἐπιμέλεια κειμένων

Μ. Ματθαιου

Φιλόλογος

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ....................................................................... 7

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ......................................................... 8

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

Χαιρετισμὸς Ἀρχιεπισκόπου Νέας Ἰουστινιανῆς καὶ

πάσης Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου Β΄.................................11

Χαιρετισμὸς Μητροπολίτου Κερκύρας, Παξῶν καὶ Δι-

αποντίων Νήσων κ. Νεκταρίου......................................... 15

Χαιρετισμὸς Μητροπολίτη Τριμυθοῦντος καὶ Προέ-

δρου Λευκάρων κ. Βαρνάβα..............................................17

ΜΕΛΕΤΕΣ

Εἰρήνης Ἀβρ. Ἀρτέμη,

Γιατί ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση συνέβη τὸ 1821 καὶ ὄχι

νωρίτερα; Μερικὲς σκέψεις γιὰ τὴν ἔναρξη τῆς Ἑλλη-

νικῆς Ἐπανάστασης ......................................................... 21

Χριστόδουλου Β. Βασιλειάδη,

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ὁ γέρος τοῦ Μωριᾶ .............. 29

Κωστῆ Ἰω. Κοκκινόφτα,

Κύπριοι ἀγωνιστὲς στὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση ............ 43

Περιεχόμενα

6

Ἀθηνᾶς Ν. Κονταλῆ,

Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση καὶ Μοναστήρια. Τὸ παρά-

δειγμα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Φενεοῦ Κορινθίας .................... 61

Γεώργιου Μ. Κουννούσιη,

Τὸ κοινοτικὸ πνεῦμα καὶ τὸ κοινωνικὸ ἔργο τῶν Ὀρθο-

δόξων τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας ........................... 81

Πέτρου Ἀθ. Παναγιωτόπουλου,

Ἡ ἔνοπλη συμμετοχὴ τοῦ Κλήρου στὸν Ἀγῶνα τῆς

Ἐθνεγερσίας .................................................................... 99

Γιάννη Ἀ. Παπαγεωργίου,

Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση τοῦ 1821 κάτω ἀπὸ τὸ πρῖ-

σμα τῶν γεωπολιτικῶν συμφερόντων τῆς Βρετανικῆς

Αὐτοκρατορίας ...............................................................141

Φαίδωνος Θ. Παπαδόπουλου,

Ἐξισλαμισμοὶ καὶ λινοβαμβακισμὸς στὴν περιφέρεια

τῆς Μητρόπολης Τριμυθοῦντος ...................................... 155

Γεώργιου Ἰω. Στούκη,

Νεομάρτυρες: Ἀγωνιστὲς τῆς πίστης καὶ τῆς ἐλευθερί-

ας ....................................................................................175

Ἀγγελικῆς Δ. Χατζηιωάννου,

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ε΄ (1746-1821) καὶ ἡ στάση του

ἀπέναντι στὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση .......................... 205

Βιβλιοπαρουσιάσεις ....................................................... 227

21

Γιατί ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση

συνέβη τὸ 1821 καὶ ὄχι νωρίτερα;

Μερικὲς σκέψεις γιὰ τὴν ἔναρξη τῆς

Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης

Δρ. Εἰρήνης Ἀβρ. Ἀρτέμη

Συνεργαζόμενο Ἐπιστημονικὸ Προσωπικό, ΕΑΠ

Σύντομη ἱστορικὴ ἀναδρομὴ στὴν περίοδο τῆς Τουρ-

κοκρατίας

Ὁ Ἑλληνισμὸς ἐπὶ 400 χρόνια γνώρισε τὴν τουρκικὴ κα-

τάκτηση καὶ μαζί της ὅλα τὰ δεινὰ ποὺ ἐπέβαλλαν οἱ

κατακτητὲς στὸν ὑπόδουλο ἑλληνικὸ χριστιανικὸ πληθυσμό.

Στὶς 29 Μαΐου τὸ 1453 ἡ ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης, τῆς

Ἑπτάλοφης, εἶναι πιὰ γεγονός. Σιγὰ – σιγὰ ὅλες οἱ περιοχὲς

τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας πέφτουν στὰ χέρια τῶν Τούρ-

κων. Φυσικὰ εἶναι καὶ κάποιες ποὺ βρίσκονται ἤδη ἀπὸ τὸ

1204, γιὰ μεγαλύτερο ἢ μικρότερο χρονικὸ διάστημα, στὴν

κυριαρχία τῶν Λατίνων καὶ κυρίως τῶν Βενετῶν, τῶν Γενου-

ατῶν καὶ τῶν Φράγκων. Τὸ «ἑάλω ἡ Πόλις» σήμανε, λοιπόν,

τὴν ὑποδούλωση τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου σὲ ξένους ἀλλόπιστους

κυριάρχους γιὰ περισσότερους ἀπὸ τέσσερεις αἰῶνες. Μέσα

σὲ δύσκολες συνθῆκες, τὸ ἑλληνικὸ Ἔθνος στηρίχθηκε κυρίως

στὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα. Διατήρησε,

Εἰρήνης Ἀβρ. Ἀρτέμη

22

ἔτσι, τὴν ἰδιαιτερό-

τητά του καὶ διεκ-

δίκησε μὲ βήματα

σταθερὰ τὴν ἐλευ-

θερία του μὲ τὴ με-

γάλη Ἐπανάσταση

τῆς Παλιγγενεσίας

τοῦ 18211.

Στὴν περίοδο

τῆς Τουρκοκρατίας

οἱ Ἕλληνες εἶχαν

νὰ ἀντιμετωπίσουν

τὸ παιδομάζωμα.

Ὁ Ἀσιάτης δυνά-

στης πίστευε πὼς

ὅ,τι εἶχε κατακτή-

σει τοῦ ἀνῆκε. Ἔτσι σχεδὸν πάντα ἔπαιρνε ὅ,τι ἤθελε ἀπὸ

τὸν Ἕλληνα Χριστιανὸ ραγιᾶ. Μία εἰκόνα τῆς τραγικῆς ζωῆς

τῶν Χριστιανῶν ραγιάδων τῆς πρώιμης Τουρκοκρατίας μᾶς

δίνει ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ δόγη τῆς Βενετίας, κάτι σὰν πρέσβης

στὴν Κωνσταντινούπολη, ὁ ὁποῖος γράφει στὸν δόγη του στὶς

4 Ἀπριλίου 1579 τὰ ἑξῆς: «…οἱ Χριστιανοὶ ὑπήκοοι Ὀθω-

μανοὶ τόσον ἐκείνης τῆς χώρας (τῆς Πελοποννήσου), ὅσον

καὶ τῆς Ἑλλάδος, εὑρίσκονται τώρα εἰς ἐσχάτην ἀπόγνωσιν

καὶ ἀνέκφραστον λύπην, διότι εἰς διάστημα εἴκοσι πέντε

ἡμερῶν ὑπέστησαν ὅλας αὐτὰς τὰς ἀνυποφόρους ἐπιβα-

ρύνσεις, ἤτοι νὰ καταβάλλουν τὸ συνηθισμένον “χαράτσι”,

νὰ πληρώσουν τὴν ἀγγαρείαν, ποὺ ὀνομάζεται “ἀβαρίτς”,

διὰ τὸν ἐξοπλισμὸν τῶν γαλερῶν, νὰ δώσουν τὰ παιδιά

των, ἵνα τὰ κάμουν ἀζαμογλάνια (παιδομάζωμα), νὰ δώ-

1. Κ. Παπαρρηγόπουλου, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τόμ. ΙΗ΄,

ἔκδ. National Geographic, Ἀθήνα 2005, σσ. 10-15.

Σημαία τοῦ ναύαρχου Ἀνδρέα Μιαούλη,

μὲ ὀκτὼ ὁριζόντιες γραμμὲς καὶ κυανὸ

σταυρό. Συλλογὴ Ἐθνικοῦ

Ἱστορικοῦ Μουσείου

23

Γιατί ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση συνέβη τὸ 1821 καὶ ὄχι νωρίτερα;

σουν ἀδιακρίτως κατοικίαν καὶ τροφὴν εἰς τοὺς σπαχῆδες

ποὺ συναθροίζονται διὰ τὸν κατὰ τῆς Περσίας πόλεμον,

καὶ τέλος νὰ ἀπογυμνωθοῦν ἀπὸ τοὺς σπαχῆδες καὶ ἀπὸ

τὸ ὀλίγον ἐκεῖνο ποὺ τοὺς ἀπέμεινεν εἰς τὰ χωρία των, τὰ

ὁποῖα εἶναι πτωχὰ καὶ πληρώνουν τοὺς σπαχῆδες οἱ κάτοι-

κοι καὶ μὲ τὸ αἷμα των ἀκόμη!»2.

Τὰ φοβερότερα ἴσως δεινὰ τοῦ σκλαβωμένου ραγιᾶ θὰ

μποροῦσαν νὰ χαρακτηριστοῦν τὸ παιδομάζωμα καὶ ὁ ἐξι-

σλαμισμός. Μὲ τὸ πρῶτο οἱ ραγιάδες ἔχαναν τὰ παιδιά τους,

ἀφοῦ ἀρχικὰ διάλεγαν ἀγόρια ἕξι ἢ ἑπτὰ ἐτῶν, κατόπιν ὅμως

τὰ ἀγόρια ποὺ ἁρπάζονταν ἦταν ἡλικίας δέκα ἕως δεκαπέντε

ἐτῶν3. Τὰ παιδιὰ αὐτὰ ἐπάνδρωναν τὰ τάγματα τῶν Γενίτσα-

ρων4 καὶ τὸν ἀνώτατο διοικητικὸ μηχανισμὸ τῆς Αὐτοκρατο-

ρίας. Ὁ θεσμὸς αὐτὸς παράκμασε ἤδη ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 18ου

αἰ. Μία ἄλλη πληγὴ γιὰ τοὺς ραγιάδες, ὅπως προαναφέρθηκε,

ἀποτελοῦσε ὁ ἐξισλαμισμὸς ποὺ εἴτε γινόταν λόγῳ ἀφόρη-

των καταπιέσεων εἴτε ἐξαιτίας τῶν μεγάλων προνομίων ποὺ

λάμβαναν οἱ προσήλυτοι, οἱ ὁποῖοι πολλὲς φορὲς ἔφταναν νὰ

γίνουν μέχρι βεζίρηδες καὶ πασάδες ἀκόμη5: «Μέσῳ τῆς ἐξω-

μοσίας ὁ βαθιὰ πληγωμένος καὶ ἀπογοητευμένος ραγιᾶς

ἔκανε τὸ ἀπεγνωσμένο βῆμα τῆς ἀλλαξοπιστίας, γιὰ νὰ

λυτρωθεῖ ἀπὸ τὰ δεινὰ τοῦ ζυγοῦ τῆς δουλείας καὶ νὰ κα-

λυτερεύσει τοὺς ὅρους τῆς ζωῆς του»6.

2. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους – Ὁ Ἑλληνισμὸς ὑπὸ ξένη κυριαρ-

χία (1453-1669), Τουρκοκρατία – Λατινοκρατία, τόμ. Ι΄, ἔκδ. Ἐκδοτικὴ

Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 2009, σ. 65.

3. Κ. Παπαρρηγόπουλου, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τόμ. ΙΗ΄,

σ. 18.

4. Στὸ ἴδιο, σσ. 18-22.

5. Στὸ ἴδιο.

6. Ἀθ. Δέμου, «Ἡ ζωὴ τῶν Ἑλλήνων – ραγιάδων στὰ χρόνια τῆς Τουρ-

κοκρατίας», Πρωινὸς Λόγος, 23 Μαΐου 2014.

Εἰρήνης Ἀβρ. Ἀρτέμη

24

Τέλος, στὴν περίοδο αὐτῶν τῶν σκοτεινῶν χρόνων οἱ ὑπό-

δουλοι Ἕλληνες εἶχαν νὰ ὑποστοῦν τὸ χαράτσι7, τὸν κεφαλικὸ

φόρο8, τὴν ἀγγαρεία γιὰ τὸν ἐξοπλισμὸ τῶν γαλερῶν, ἐνῶ

ἕνα σημαντικὸ μέρος τῶν μορφωμένων Ἑλλήνων μετανάστευ-

αν σὲ Φράγκικες περιοχές. Χαρακτηριστικὴ περίπτωση εἶναι

ἐκείνη τῶν Φαναριωτῶν ποὺ μεταλαμπάδευσαν τὶς γνώσεις

τους σὲ περιοχὲς τῆς Εὐρώπης ποὺ κατέφυγαν, συμβάλλοντας

ἔτσι σημαντικὰ στὴν ἀνάπτυξη τῶν τεχνῶν καὶ τῶν ἐπιστη-

μῶν στὶς χῶρες αὐτές.

Ὅλα τὰ παραπάνω χαλύβδωσαν τὴ θέληση τῶν ὑπόδου-

λων γιὰ ἐλευθερία καὶ ὅταν οἱ συνθῆκες ὡρίμασαν διεκδίκη-

σαν τὴν ἐλευθερία τους, τὴν ἐθνικὴ ταυτότητά τους γιὰ τοὺς

ἴδιους καὶ ἕνα ἐλεύθερο Κράτος.

7. Τὸ χαράτσι βασίστηκε σὲ ἀρχὴ τοῦ Κορανίου καὶ ἡ καταβολή του

συμβόλιζε τὴν ὑποταγὴ τῶν ἀπίστων, ἐξαγοράζοντας τὴν ἀνεκτικότητα

τοῦ κράτους. Ὡς βασικὸς τακτικὸς φόρος, εἶχε διττὸ χαρακτῆρα. Ἀπὸ τὴ

μία ἦταν φόρος ἐπὶ τῆς γῆς (haraci muvazzaf) καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη φόρος

ἐπὶ τοῦ εἰσοδήματος (haraci mukaseme). Ὁ πρῶτος ἦταν πάγιος ἐτήσιος

φόρος ποὺ βάρυνε τὴ γῆ καὶ ὄχι τὴν παραγωγή. Ἦταν δηλαδὴ ἔγγειος

φόρος.

8. Ὁ cizye ἢ κεφαλικὸς φόρος: Αὐτὸν τὸν φόρο τὸν κατέβαλλαν κάθε

χρόνο μόνο οἱ μὴ μουσουλμάνοι ὑγιεῖς ἄνδρες, οἱ ἱκανοὶ γιὰ ἐργασία, καὶ

προοριζόταν γιὰ εἰδικὸ τμῆμα τοῦ αὐτοκρατορικοῦ θησαυροφυλακίου. Τὸ

ποιοὶ ὅμως ἦταν ἱκανοὶ γιὰ ἐργασία ἐπαφίετο στὴ διάκριση τῶν εἰσπρα-

κτόρων ποὺ πάντα ἔδειχναν ἕναν ὑπερβάλλοντα ζῆλο, ὅσο ἡ ἀξιοσύνη

τους μετριόταν καὶ ἡ ἀμοιβή τους ἐξαρτιόταν ἀπὸ τὸ ποσὸ ποὺ θὰ προ-

ωθοῦσαν στὴν Κωνσταντινούπολη, στὸ σουλτανικὸ ταμεῖο. Ὁ κεφαλικὸς

φόρος εἶναι τὸ τίμημα ποὺ μὲ βάση τὸν ἱερὸ νόμο πλήρωναν οἱ «ἄπιστοι»

προκειμένου νὰ ἐξασφαλίζουν τὴ ζωή τους καὶ τὴν ἄδεια νὰ κατοικοῦν

στὴν ἐπικράτεια τοῦ Ἰσλάμ, διατηρώντας τὴ θρησκεία τους μὲ τὴν ἐγγύ-

ηση καὶ τὴν προστασία τοῦ Κράτους. Ἀπὸ τὴν πληρωμή του ἐξαιροῦνταν

οἱ γυναῖκες, τὰ ἄνηβα παιδιά, οἱ κληρικοὶ καὶ οἱ ἀνάπηροι καὶ ὅσοι ἀπα-

σχολοῦνταν σὲ κρατικὴ ὑπηρεσία. Φυσικὰ καὶ ὁποιοσδήποτε ἄλλος ποὺ

δὲν ἦταν μουσουλμάνος εἶχε τὴ δυνατότητα νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ αὐτόν, ἂν

βέβαια ἀσπαζόταν τὸν Ἰσλαμισμό.

25

Γιατί ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση συνέβη τὸ 1821 καὶ ὄχι νωρίτερα;

Τὸ ξέσπασμα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης τὸ 1821

Στὴν Εὐρώπη τοὺς δύο τελευταίους αἰῶνες ἐκτυλίσσο-

νταν σπουδαῖες κοινωνικὲς καὶ πολιτικὲς ἀνακατατάξεις.

Ἤδη στὴν Ἀγγλία τὸν 17ο καὶ 18ο αἰ. κυρίαρχο ρόλο ἀρχίζει νὰ

παίζει τὸ κεφάλαιο καὶ ἡ συσσώρευσή του στὰ μέλη τῆς νέας

ἀστικῆς τάξης9. Στὰ τέλη τοῦ 18ου αἰ. οἱ κοινωνικὲς καὶ πο-

λιτικὲς ἐντάσεις ἐντείνονται μὲ ἀποκορύφωμα τὸ ξέσπασμα

τὸ 1789 τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης. Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ διάφορα

πολιτικὰ καθεστῶτα ποὺ ἄρχιζαν νὰ παρακμάζουν ἐκείνη τὴν

ἐποχή, καταλυτικὸ ρόλο εἶχαν καὶ οἱ ἰδέες τοῦ Διαφωτισμοῦ

ἢ Αἰῶνα τῶν Φώτων. Πρόκειται γιὰ τὴν οἰκονομική, κοινωνικὴ

καὶ γενικότερη ἰδεολογικὴ κρίση ποὺ ἔθετε σκοπὸ τὴ βελτί-

ωση τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας καὶ μιλοῦσε γιὰ ἰσότητα τῶν

πολιτῶν, ἰσονομία, ἀμφισβήτηση κάθε εἴδους αὐθεντίας καὶ

ἀνεξιθρησκία10.

Οἱ ἰδέες αὐτὲς βρῆκαν γόνιμο ἔδαφος καὶ στοὺς Ἕλληνες

μορφωμένους ποὺ ζοῦσαν ἐκείνη τὴν ἐποχὴ στὴν Εὐρώπη, σὲ

μερικοὺς κληρικούς, σὲ Φαναριῶτες, ἀστοὺς καὶ ἐμπόρους,

ἀλλὰ κυρίως στὸν Ρήγα Φεραῖο καὶ τὸν Ἀδαμάντιο Κοραῆ11.

Αὐτοὶ τὶς υἱοθέτησαν καὶ προσπάθησαν νὰ τὶς μεταδώσουν

στὸν ὑπόδουλο Ἑλληνισμὸ μέσῳ βιβλίων ποὺ τυπώνονταν

στὴ Λειψία, στὴ Βιέννη καὶ σὲ ἄλλες εὐρωπαϊκὲς πόλεις, μὲ

ἄνοιγμα σχολείων στὴν ὑπόδουλη πατρίδα καὶ συγχρόνως μὲ

φλογερὰ κηρύγματα. Ἔτσι πνευματικὰ ἄρχιζε ὁ Νεοελληνι-

κὸς Διαφωτισμὸς νὰ προετοιμάζει τὸ ἔδαφος γιὰ τὸν ἔνοπλο

ξεσηκωμὸ τῶν Ἑλλήνων12.

9. Γ. Μαργαρίτη, Σπ. Μαρκέτου, Ν. Ροτζώκου, Κ. Μαυρέα, Ἑλληνικὴ

Ἱστορία – Νεότερη καὶ Σύγχρονη Ἑλληνικὴ Ἱστορία, Γ΄, ΕΑΠ, Πάτρα

1999, σ. 31.

10. Στὸ ἴδιο, σσ. 32, 30.

11. Στὸ ἴδιο, σ. 57.

12. Στὸ ἴδιο, σ. 195.

Εἰρήνης Ἀβρ. Ἀρτέμη

26

Στὴν ἐπανάσταση τῶν Ἑλλήνων βοήθησε πολιτικὰ καὶ

ἀπὸ τὴν ὑψηλὴ θέση ποὺ κατεῖχε τότε στὴ Ρωσία ὡς Ὑπουρ-

γὸς Ἐξωτερικῶν ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας. Αὐτὸς κατόρθωσε

νὰ ἐμποδίσει τὴν καταστολὴ τῆς ἔνοπλης ἐπανάστασης τῶν

Ἑλλήνων στὰ διάφορα μέρη τῆς ὑποδουλωμένης Ἑλλάδας

ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ ἐκδηλώνεται σὲ διάφορες χρονικὲς στιγ-

μές. Ἔτσι, ἐνῶ στὴ Βιέννη ἡ Ἱερὰ Συμμαχία Ἀγγλίας, Γαλ-

λίας, Πρωσίας, Ρωσίας καὶ Αὐστροουγγαρίας, στὸν ἀπόηχο

τῆς ἥττας τοῦ Ναπολέοντα τὸ 1815, ἀποφάσισε νὰ καταπνί-

ξει ἔνοπλα τὶς ἐπαναστάσεις στὸ Πεδεμόντιο καὶ στὴ Νάπο-

λη, ἄφησε τοὺς Ἕλληνες νὰ ἀντιμετωπισθοῦν μόνο ἀπὸ τοὺς

Ὀθωμανοὺς κατακτητές13.

Σημαντικὸ ρόλο εἶχε καὶ ἡ ἵδρυση τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας

ἕνα χρόνο πρίν, τὸ 1814. Ἐκεῖ στὴν Ὀδησσὸ δημιουργεῖται ἡ

Φιλικὴ Ἑταιρεία μὲ σκοπὸ τὴν πλήρη προετοιμασία τῆς Ἐπα-

νάστασης14. Ἔτσι οἱ συνθῆκες ὡρίμαζαν μέρα μὲ τὴ μέρα. Οἱ

προηγούμενες ἐπαναστάσεις, ὁ Διαφωτισμὸς μὲ τὶς ἰδέες του

περὶ ἐλευθερίας καὶ ἡ ἵδρυση τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας προε-

τοίμασαν κατάλληλα τὸ ἔδαφος γιὰ τὴν ἔναρξη τῆς μεγάλης

Ἐπανάστασης τὸ 1821.

Φυσικὰ ὑπάρχουν πολλὲς ἀντικρουόμενες συνθῆκες γιὰ

τὶς αἰτίες, οἱ ὁποῖες προκάλεσαν τὴν ἐξέγερση τῶν Ἑλλήνων

ἀκριβῶς στὴ συγκεκριμένη χρονικὴ στιγμή. Εἶχαν προηγηθεῖ

κάποιες ἐπαναστάσεις, ὅπως ἐκείνη τοῦ Λάμπρου Κατσώ-

νη, ποὺ εἶχαν προλειάνει τὸ ἔδαφος. Ἄλλοι ὑποστηρίζουν ὅτι

ἡ ἐξέγερση ξέσπασε μέσα σὲ βαθιὰ οἰκονομικὴ κρίση, ποὺ

ὑποβάθμιζε τὴ θέση τῶν Ἑλλήνων, κάνοντας τοὺς φτωχοὺς

ἄθλιους καὶ τοὺς πλούσιους πένητες. Παράλληλα ὑπῆρχε ἡ

ἄποψη ὅτι ἐπειδὴ οἱ Ἕλληνες πλούτιζαν καὶ μορφώνονταν

δὲν μποροῦσαν πιὰ νὰ ἀνεχτοῦν μὲ στωικότητα τὴν κατά-

13. Στὸ ἴδιο, σ. 58.

14. Στὸ ἴδιο, σσ. 58-60.

27

Γιατί ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση συνέβη τὸ 1821 καὶ ὄχι νωρίτερα;

κτησή τους ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς. Ταυτόχρονα δημιουργεῖται

μία συμμαχία ὅλων τῶν πλούσιων Ἑλλήνων, ἐμπόρων, κα-

πεταναίων, Φαναριωτῶν, προυχόντων μὲ σκοπὸ νὰ ξεφύγουν

ἀπὸ τοὺς Τούρκους15. Ἐπιπλέον, οἱ Ἕλληνες μὲ τὴν ὕπαρξη

τῶν Κλεφτῶν καὶ τῶν Ἁρματολῶν εἶχαν ἤδη καλλιεργήσει τὴν

ἱκανότητα στὸν ἀνταρτοπόλεμο καὶ πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς εἶχαν

ἀναπτύξει σπουδαῖες πολεμικὲς ἱκανότητες.

Ἕνας ἄλλος σημαντικὸς παράγων γιὰ τὸ ὅτι ἡ Ἐπανά-

σταση ἔγινε τὸ 1821 ἦταν τὸ ὅτι σπουδαῖοι Ἕλληνες σὲ πο-

λιτικὸ καὶ στρατιωτικὸ ἐπίπεδο βρέθηκαν νὰ κυριαρχοῦν στὸ

προσκήνιο τῆς συγκεκριμένης χρονικῆς στιγμῆς καὶ ποὺ πα-

ρόλες τὶς ἀδυναμίες τους καὶ τὰ πάθη τους πάνω ἀπὸ ὅλα

ἔβαλαν τὴν ἐλευθερία τῆς πατρίδας τους. Ἔτσι σπουδαῖο

ρόλο διεδραμάτισαν οἱ ἀδελφοὶ Ὑψηλάντη, Ἀλέξανδρος καὶ

Δημήτριος, ὁ Καποδίστριας, σὲ στρατιωτικὸ ἐπίπεδο, ὁ Κολο-

κοτρώνης, ἡ Μπουμπουλίνα, ὁ Καραϊσκάκης, ἡ Μαυρογένους,

ὁ Παπαφλέσσας, ὁ Λόρδος Βύρωνας, ἀλλὰ καὶ οἱ Φιλέλληνες

ποὺ στήριξαν τὴν Ἐπανάσταση, καὶ ἄλλοι πολλοὶ ἀνώνυμοι

καὶ ἐπώνυμοι ποὺ θυσίασαν τὴ ζωὴ καὶ τὴν περιουσία τους

γιὰ νὰ δοῦν τὴν Ἑλλάδα ἐλεύθερη.

Ἐκτὸς ὅλων τῶν ἀνωτέρω σημαντικὸ ὑπῆρξε τὸ γεγονὸς

ὅτι οἱ Ἕλληνες σὲ ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς διατή-

ρησαν τὶς παραδόσεις τους, τὴ γλῶσσα τους καὶ τὴ θρησκεία

τους. Ἐὰν τὰ εἶχαν χάσει θὰ ἐξαφανίζονταν ἀπὸ τὸ προσκή-

νιο τῆς ἱστορίας, ὅπως τονίζει καὶ ὁ ἀρχαῖος Ἀθηναῖος ἱστορι-

κὸς Θουκυδίδης.

Συμπεράσματα

Ἡ πτώση τῆς Βασιλεύουσας τὸ 1453 ὑπῆρξε ἡ ἀρχὴ τῆς

πιὸ ζοφερῆς περιόδου γιὰ τὸν Ἑλληνισμό. Σιγὰ – σιγά, ἐκτὸς

15. Στὸ ἴδιο, σσ. 60-61.

Εἰρήνης Ἀβρ. Ἀρτέμη

28

μερικῶν ἐξαιρέσεων, ὅλες οἱ περιοχὲς τῆς Βυζαντινῆς Αὐτο-

κρατορίας ποὺ ἀφοροῦσαν τὸν ἑλλαδικὸ χῶρο κατακτήθηκαν

ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς. Οἱ Ὀθωμανοὶ ἔφεραν τὸν σκοταδισμὸ

στοὺς Ἕλληνες. Οἱ συνήθειές τους ἦταν ἐκείνη τὴν ἐποχὴ πολὺ

μακριὰ ἀπὸ τὸν πολιτισμὸ τόσο τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατο-

ρίας, ὅσο καὶ τῶν Εὐρωπαίων. Τὸ παιδομάζωμα, ὁ κεφαλικὸς

φόρος ἢ χαράτσι, ὁ ἐξισλαμισμὸς καὶ τόσα ἄλλα δεινὰ ἦταν

ἐκεῖνα ποὺ ταλάνιζαν τὸν ἑλληνικὸ πληθυσμό16. Μέσα στὴν

περίοδο τῆς τουρκικῆς κατάκτησης οἱ Ἕλληνες στηρίχτηκαν

στὴν Ἐκκλησία, τὴ θρησκεία τους, καὶ διατήρησαν τὴν πα-

ράδοση, τὴ γλῶσσα τους καὶ τὴν ἱστορία τους. Ἔτσι μέσα

τους καλλιεργοῦσαν τὸ ὄνειρο τῆς λευτεριᾶς. Οἱ καταστάσεις,

ἰδεολογικές, πολιτικὲς καὶ κοινωνικές, ἄρχισαν νὰ ἀλλάζουν

ἄρδην στὴν Εὐρώπη. Ἡ ἐπανάσταση τοῦ Καπιταλισμοῦ ποὺ

ἄρχιζε νὰ συντελεῖται σὲ διάφορες εὐρωπαϊκὲς χῶρες, ἡ Γαλ-

λικὴ Ἐπανάσταση, ὁ Διαφωτισμός, ὁ Νεοελληνικὸς Διαφωτι-

σμός, οἱ πρῶτες πολεμικὲς συγκρούσεις τῶν Ἑλλήνων μὲ τοὺς

Ὀθωμανοὺς ἄρχιζαν νὰ λειαίνουν τὸ ἔδαφος γιὰ τὴν ἐξέγερση

τῆς Παλιγγενεσίας τὸ 1821. Τέλος, οἱ σημαντικοὶ καὶ ἱκανοὶ

ἄνθρωποι σὲ στρατιωτικό, πολιτικὸ καὶ γενικότερα διπλωμα-

τικὸ ἐπίπεδο, ποὺ ὑπῆρξαν ἐκείνη τὴ στιγμὴ στὸ προσκήνιο

τῆς ἱστορίας, διαδραμάτισαν καταλυτικὸ ρόλο στὸ ξέσπασμα

τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821.

16. Κ. Παπαρρηγόπουλου, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τόμ. ΙΗ΄,

σσ. 10-15.

ISBN: 978-9925-7822-0-8